fbpx

Brak produktów w koszyku

Czym jest insulinooporność?

15/01/2023

IO dieta
Insulinooporność Odżywianie Poradnik Ważna Wiedza
15min czytania
Spis Treści:

    Insulinooporność – czym jest insulina?

    Insulina jest hormonem wydzielanym przez trzustkę. Hormon ten pomaga glukozie przedostawać się z krwi do komórek mięśniowych, tłuszczowych i wątrobowych, gdzie dalej jest ona wykorzystywana do wytwarzania energii. 

     

    Glukoza pochodzi z naszego pożywienia. Również wątroba jest zdolna do samodzielnego wytwarzania glukozy w sytuacjach jej ograniczonej ilości. Po zjedzeniu posiłku poziom glukozy we krwi, określany również kolokwialnie cukrem, wzrasta. Wtedy trzustka uwalnia insulinę do krwi. Zadaniem insuliny jest obniżenie stężenia glukozy we krwi do wartości prawidłowych, upakowując ją do tkanek. 

     

    Schemat glukoza-insulina w prawidłowych warunkach wygląda w ten sposób:

    • jedzenie, które spożywasz jest przekształcane w glukozę
    • glukoza trafia do krwioobiegu, co daje sygnał trzustce, żeby uwolniła insulinę
    • insulina pomaga glukozie dotrzeć do komórek organizmu, aby tam mogła zostać wykorzystana do wytwarzania energii
    • jednocześnie insulina daje sygnał wątrobie, żeby zachowała część glukozy „na później”
    • glukoza dociera do komórek, dzięki czemu jej poziom we krwi spada, co daje sygnał trzustce aby obniżyła również ilość insuliny 
    • niski poziom insuliny daje sygnał wątrobie, żeby wypuściła część zmagazynowanej glukozy, po to aby energia była stale dostępna

    Czym jest insulinooporność?

    Insulinooporność jest również określana jako stan upośledzonej wrażliwości na insulinę. Występuje wtedy, gdy komórki tkanki tłuszczowej, mięśniowej oraz wątrobowej nie potrafią odpowiednio reagować na insulinę, przez co nie są w stanie pobierać glukozy. W rezultacie trzustka produkuje więcej insuliny, aby zapobiec podwyższonemu poziomowi glukozy we krwi i pomóc glukozie dostać się do komórek, gdzie jest najbardziej potrzebna. 

     

    Dopóki trzustka jest w stanie produkować wysokie ilości insuliny poziom glukozy zwykle pozostaje w normie. Jeśli komórki stają się zbyt oporne na insulinę prowadzi to do podwyższonego poziomu glukozy we krwi, co po czasie może doprawić do stanu przedcukrzycowego i cukrzycy typu 2. 

     

    Schemat glukoza-insulina w nieprawidłowych warunkach:

    • dużo glukozy dostaje się do krwioobiegu (z naszego pożywienia)
    • trzustka wydziela coraz więcej insuliny aby upakować cukier do komórek
    • po czasie komórki przestają odpowiadać na insulinę – stają się insulinooporne
    • trzustka produkuje jeszcze większe ilości insuliny, tak aby komórki na nią zareagowały – tu zaczyna się hiperinsulinemia
    • trzustka po pewnym czasie nie może nadążyć, w związku z czym poziom cukru we krwi jest zbyt wysoki – tu jest wstęp do cukrzycy typu 2

    Zbyt wysoka ilość cukru we krwi jest szkodliwa dla organizmu. Wysoki poziom insuliny próbuje dać znać wątrobie i mięśniom, że glukozę trzeba zmagazynować. Kiedy one są pełne wątroba odsyła nadmiar glukozy do komórek tłuszczowych, aby mogłaby być zachowana jako tkanka tłuszczowa. To wszystko przyczynia się do tycia. 

     

    Czym insulinooporność różni się od stanu przedcukrzycowego i cukrzycy?

    Stan przedcukrzycowy rozwija się u osób insulinoopornych lub osób, których trzustka nie jest już w stanie produkować tak wysokich poziomów insuliny. Bez odpowiedniego poziomu insuliny, glukoza nie dociera do komórek, a więc pozostaje w krwioobiegu. W ten sposób rozwija się stan przedcukrzycowy. Poziom glukozy jest wyższy niż prawidłowy, ale nie na tyle wysoki, aby zdiagnozować cukrzycę. Po czasie, może to doprowadzić do rozwinięcia cukrzycy typu 2. 

     

    Insulinooporność bardzo często poprzedza rozwinięcie cukrzycy typu 2 o 10 do 15 lat. Natomiast osoby ze stanem przedcukrzycowym mają do 50% ryzyka rozwinięcia cukrzycy w przeciągu 5 do 10 lat. 

     

    W Stanach Zjednoczonych 1 na 3 osoby dorosłe ma stan przedcukrzycowy. Natomiast cukrzyca typu 2 ma sięgnąć ponad 600 milionów ludzi na całym świecie do 2035 roku. 

     

    Wyniki poziomu glukozy dla stanu przedcukrzycowego:

    • nieprawidłowa glikemia na czczo 100-125 mg/dl 
    • nieprawidłowa tolerancja glukozy 140-199 mg/dl

       

      Wyniki poziomu glukozy dla cukrzycy typu 2:
    • poziom glikemii oznaczonej o dowolnej porze dnia >/ 200 mg/dl + objawy cukrzycy = rozpoznanie cukrzycy typu 2
    • poziom glikemii na czczo >/ 126mg/dl dwukrotnie = rozpoznanie cukrzycy typu 2
    • poziom glikemii po 2h oznaczony podczas OGTT >/ 200 mg/dl = rozpoznanie cukrzycy typu 2
    • wartość hemoglobiny glikowanej >/ 6,5% = rozpoznanie cukrzycy

    Jakie są przyczyny i czynniki ryzyka insulinooporności?

    Do tej pory ciężko wskazać bezpośrednie przyczyny insulinooporności, natomiast wśród czynników ryzyka wymienia się:

    • nadmiar tkanki tłuszczowej: ocenia się tutaj, że nadmiar tkanki tłuszczowej w obrębie talii jest główną przyczyny insulinooporności. Tkanka tłuszczowa jest organem o zdolnościach tworzenia hormonów oraz innych substancji, które mogą powodować długotrwały stan zapalny w organizmie. Właśnie ten stan zapalny może powodować insulinooporność. 
    • brak aktywności fizycznej: sama aktywność fizyczna istotnie zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę i buduje mięśnie, które mogą wchłaniać glukozę z krwi. Brak aktywności fizycznej i ogólnie siedzący tryb życia mogą przyczyniać się do gromadzenia tkanki tłuszczowej. 
    • nieprawidłowa dieta: uważa się, że dieta z dużą ilością wysokoprzetworzonych produktów bogatych w węglowodany oraz nasycone kwasy tłuszczowe jest powiązana z insulinoopornością. Nasz organizm bardzo szybko trawi tego typu produkty co w rezultacie może powodować szybki wzrost poziomu cukru we krwi. Takie zjawisko dodatkowo obciąża trzustkę, która jest zmuszona do wytwarzania dużej ilości insuliny. Z czasem może to doprowadzić do rozwinięcia insulinooporności. 
    • leki: wymienia się tutaj sterydy, niektóre leki na nadciśnienie, niektóre leki na HIV oraz niektóre leki psychiatryczne
    • wiek: może powodować oporność na insulinę poprzez zmniejszoną produkcję transporterów glukozy (GLUT-4)
    • nadmiar soli w diecie: wysokie spożycie sodu, który jest składnikiem soli, jest powiązane ze zwiększoną produkcją glukokortykoidów i występowaniem insulinooporności
    • czynniki genetyczne 
    • występowanie niektórych chorób np. zespołu policystycznych jajników 
    • zwiększona produkcja antagonistów insuliny: z tym efektem powiązanych jest szereg zaburzeń, takich jak m.in. zespół Cushinga, akromegalia i stany stresowe
    • występowanie cukrzycy u krewnych pierwszego stopnia (u rodziców lub rodzeństwa)
    • wysoki poziom ciśnienia i nieprawidłowy poziom cholesterolu
    • występowanie cukrzycy ciążowej
    • występowanie chorób serca lub udaru
    • zaburzenia snu, takie jak bezdech senny
    • palenie papierosów

    Ważne, żeby zaznaczyć, że nie trzeba mieć nadwagi, aby insulinooporność wystąpiła.  

    Jakie są objawy insulinooporności?

    • trudności w redukcji masy ciała
    • częsta ochota na słodkie i słone przekąski tzw. wilczy apetyt
    • częste uczucie głodu występujące około 2-3 godzin po posiłku
    • uporczywe uczucie zimna
    • ogólne zmęczenie
    • zmiany na skórze (rogowacenie ciemne) w okolicach pachwin, pod pachami i z tyłu szyi
    • bóle stawów
    • bóle głowy i uczucie „ciężkiej głowy”
    • rozdrażnienie 
    • nadmierna uczucie senności po posiłku (szczególnie węglowodanowym)
    • przyrost masy ciała
    • ogólne obniżenie nastroju
    • „mgła” umysłowa
    • problemy z pamięcią i koncentracją
    • wysokie ciśnienie krwi 
    • częste oddawanie moczu
    • uczucie mrowienia w dłoniach lub stopach

    Do jakich chorób może doprowadzić insulinooporność?

    Insulinooporność niesie ze sobą ryzyko wielu chorób m.in.

    • miażdżycy
    • nadciśnienia
    • kardiomiopatii
    • otyłości
    • cukrzycy typu 2
    • Alzherimera
    • nowotworu piersi, macicy, szyjki macicy, jelita grubego, prostaty, nerek, trzustki, przełyku
    • zespołu policystycznych jajników
    • niepłodność 
    • metabolicznej dysfunkcji związanej ze stłuszczeniem wątroby
    • przewlekła choroba nerek
    Metaboliczna (dysfunkcja) związana ze stłuszczeniem wątroby a insulinooporność

    Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD) jest jedną z najczęstszych chorób wątroby na świecie. Szacuje się, że NAFLD występuje u prawie 1/5 populacji globalnie. Obejmuje szereg chorób, takich jak:

    • proste stłuszczenie wątroby (NAFL)
    • niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby (NASH)
    • marskość wątroby 
    • nowotwór wątroby

    Ostatnio eksperci zgodnie ustalili zmianę skrótu choroby z NAFLD na metaboliczną dysfunkcję związaną ze stłuszczeniem wątroby (MAFLD).

     

    Okazuje się, że w przeciągu prawie 20 lat obserwacji, 16% i 9% pacjentów z MAFLD rozwinęło odpowiednio zaawansowane włóknienie wątroby i schyłkowe stadium chorobowy wątroby. 

     

    Pacjenci z MAFLD należą do grupy największego ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2. MAFLD wiąże się z około dwukrotnym wzrostem ryzyka wystąpienia cukrzycy typu 2 w średnim okresie 5 lat. Dodatkowo, z MAFLD często współwystępują choroby metaboliczne, w tym:

    • otyłość (51,34%)
    • cukrzyca typu 2 (22,51%)
    • dyslipidemia (69,16%)
    • nadciśnienie tętnicze (39,34%) 
    • zespół metaboliczny (42,54%). 
    Zespół policystycznych jajników a insulinooporność

    Zespół policystycznych jajników (PCOS) jest to choroba charakteryzująca się podwyższonym poziomem androgenów, zaburzeniami owulacji i nieprawidłowościami morfologicznymi. Androgeny to hormony płciowe przeważające u mężczyzn. W niewielkich stężeniach występują również u kobiet. 

     

    PCOS dotyka 5-10% kobiet w wieku rozrodczym powodując problemy z niepłodnością. Otyłość oraz insulinooporność są uważane za dominujący czynnik rozwoju PCOS. Ponadto, kobiety z PCOS wykazują wyższe ryzyko wystąpienia chorób współistniejących z insulinoopornością niż zdrowe kobiety, w tym:

    • otyłości
    • dyslipidemii
    • nadciśnienia tętniczego 
    • cukrzycy typu 2

    Wśród kobiet cierpiących na PCOS 50-80% to kobiety otyłe, 30-35% to kobiety z upośledzoną tolerancją glukozy, a 8-10% to kobiety z cukrzycą lub mające wywiad rodzinny w kierunku cukrzycy. Kobiety z PCOS borykają się również z poważnymi problemami w czasie ciąży, takimi jak ryzyko cukrzycy ciążowej czy obturacyjny bezdech senny. Stwierdzono, że u pacjentek z nadwagą lub otyłością oraz PCOS dochodzi do zwiększonego wydzielania insuliny, co skutkuje insulinoopornością i hiperinsulinemią.

    Choroby układu krążenia a insulinooporność

    Choroby układu krążenia to szerokie pojęcie dla wszelkich zaburzeń związanych z pracą serca lub naczyń krwionośnych. Do najczęstszych chorób układu krążenia należą:

    • nadciśnienie tętnicze
    • choroba niedokrwienna serca 
    • udar mózgu
    • choroba naczyń mózgowych 
    • reumatyczna choroba serca

    Choroby układu krążenia są główną przyczyną zgonów na całym świecie. WHO szacuje, że zbiór tych chorób zabiera rocznie 17,9 milionów żyć. Zgony z powodu chorób układu krążenia stanowiły 32% wszystkich zgonów na świecie w 2019 roku.  

    Obecnie mechanizmy insulinooporności mogą sprzyjać wystąpieniu chorób układu krążenia poprzez:

    • przewlekłą hiperglikemię
    • dyslipidemię
    • dysfunkcje śródbłonka
    • podwyższony stan zapalny

    W szczególności rolę odgrywa hiperglikemia na czczo, która występuje za sprawą insulinoopornych komórek wątroby. Stan zwiększonego poziomu glukozy na czczo:

    • zwiększa całkowite stężenie trójglicerydów
    • podnosi ciśnienie krwi
    • zmniejsza stężenie dobrego cholesterolu HDL 
    • zwiększa ryzyko powstania zakrzepicy

    Dodatkowo potwierdzono, że cukrzyca typu 2 i występująca wraz z nią hiperglikemia jest istotnym czynnikiem ryzyka chorób układu krążenia. Ponadto, insulinooporność wywołuje dyslipidemię charakteryzującą się podwyższonym całkowitym cholesterolem, frakcją LDL cholesterolu lub podwyższonymi trójglicerydami. Dodatkowo, w przebiegu insulinooporności obniżony zostaje dobry cholesterol HDL. Wszystkie te zmiany w lipidogramie zwiększają częstość występowania chorób sercowo-naczyniowych o 32% u mężczyzn i 76% u kobiet. 

    Choroba Alzherimera a insulinooporność

    Choroba Alzheimera to postępująca choroba neurodegeneracyjna, prowadząca do stopniowego uszkodzenia komórek budujących układ nerwowy. Niedawne badania potwierdzają, że insulinooporność zwiększa ryzyko choroby Alzheimera i powiązanych demencji. 

    Zauważono, że w receptory insulinowe występują w prawie każdym typie komórek w mózgu, z najwyższą ekspresją kolejno w:

    • opuszce węchowej
    • korze mózgowej
    • hipokampie
    • podwzgórzu 
    • móżdżku

    Zatem ocenia się, że insulina odgrywa również ważną i różnorodną rolę w funkcjonowaniu mózgu i rozwinięciu choroby Alzheimera. Podobnie jak insulinooporność ustrojowa, insulinooporność mózgu można zdefiniować jako nieprawidłową odpowiedź komórek mózgowych na insulinę. 

    Przewlekła choroba nerek a insulinooporność

    Przewlekła choroba nerek wiąże się ze stopniową utratą funkcji nerek i niezdolnością do filtrowania krwi. Ponadto, przewlekła choroba nerek jest głównym czynnikiem:

    • schyłkowej niewydolności nerek 
    • chorób układu krążenia

    Insulinooporność jest powszechną i bardzo wczesną zmianą w przewlekłej chorobie nerek, która jest widoczna nawet gdy wskaźnik przesączania kłębuszkowego (GFR) nadal mieści się w normalnym zakresie. Insulinooporność występuje coraz częściej przy coraz niższych wartościach GFR i jest niemal powszechna w schyłkowej niewydolności nerek. 

    Co ważne, insulinooporność u pacjentów z przewlekłą chorobą nerek jest ściśle powiązana z czynnikami ryzyka, które przyczyniają się następnie do chorób układu krążenia, w tym:

    • stres oksydacyjny
    • przewlekły stan zapalny 
    • dysfunkcja śródbłonka
    Nowotwory a insulinooporność

    Liczne badania sugerują, że insulinooporność zwiększa ryzyko wielu nowotworów w tym nowotworu:

    • okrężnicy
    • wątroby
    • trzustki 
    • piersi
    • endometrium
    • tarczycy 
    • żołądka

    Coraz więcej dowodów wskazuje na to, że zwiększone stężenie insuliny ma decydujący wpływ na inicjację i progresję nowotworu u pacjentów z insulinoopornością. Zwiększone ryzyko nowotworu u pacjentów z insulinoopornością może być spowodowane nadmierną produkcją reaktywnych form tlenu, które upośledzają udział DNA w mutacjach i nowotworzeniu. 

    Diagnostyka insulinooporności

    Insulinooporność jest trudna do zdiagnozowania, ponieważ nie ma jednego rutynowego i ustandaryzowanego testu, który by ją rozpoznawał. W związku z tym w celu diagnostyki insulinooporności najczęściej stosuje się metody pośrednie. Wśród nich znajdziemy:

    • wskaźnik HOMA-IR oraz wskaźnik HOMA2 – oba te markery są oparte o wyniki stężenia glukozy i  insuliny na czczo
    • ilościowy wskaźnik wrażliwości na insulinę (QUICKI) – marker wyliczany w oparciu o stężenie glukozy i insuliny na czczo
    • indeks Matsudy – wskaźnik wyliczany na podstawie testu obciążenia glukozą (OGTT) wraz z krzywą insulinową

       

    Z dodatkowych pomiarów można również wykonać hemoglobinę glikowaną. Jest to wskaźnik, który pozwoli nam ocenić średni poziom glukozy we krwi w ciągu ostatnich 3 miesięcy.

    Test obciążenia glukozą może określić, w jaki sposób nasz organizm radzi sobie z glukozą po posiłku – często zanim poziom glukozy we krwi na czczo stanie się nieprawidłowy.

    Dodatkowo można ocenić stężenie insulin na czczo – przedział <15 mU/l jest zarezerwowany jako prawidłowy dla osób z prawidłową masą ciała, natomiast przedział <25 mU/l jest zarezerwowany jako prawidłowy dla osób otyłych.


    Jak leczyć insulinooporność?

    Nawet jeśli nie ma możliwości pokonania insulinooporności całkowicie, jest kilka sposobów na to, żeby zwiększy wrażliwość komórek na insulinę:

    • aktywność fizyczna: jest prawdopodobnie najlepszą bronią w walce z insulinoopornością. Ćwiczenia mogą radykalnie zmniejszyć oporność na insulinę zarówno w perspektywnie krótko-, jak i długoterminowej. Aktywność fizyczna dodatkowo tworzy osobnego rodzaju bramę dla glukozy i umożliwia dotarcie do komórek mięśniowych bez pośrednictwa insuliny. 
    • redukcja masy ciała: również może skutecznie zmniejszyć nasilenie insulinooporności. Nie ma jednej diety, która zostałaby uznana za złoty standard w insulinooporności. Są natomiast dowody na to, że niektóre diety bogate w węglowodany i ubogie w tłuszcze mogą pogorszyć insulinooporność. 
    • leki: nie ma lekarstw, które zostałyby oficjalnie zatwierdzone w leczeniu insulinooporności. Niektóre lekarstwa stosowane w leczeniu cukrzycy typu 2, takie jak np. metformina, mogą zwiększać wrażliwość komórek na insulinę

    W przypadku osób z wysokim ryzykiem zachorowania na cukrzycę typu 2 utrata 5 do 7% wyjściowej masy ciała pomogła zmniejszyć ryzyko zachorowania na tę chorobę o 58%. 

    Powyższe modyfikacje stylu życia po czasie mogą również:

    • obniżyć poziom glukozy we krwi
    • obniżyć ciśnienie krwi
    • obniżyć trójglicerydy i zły cholesterol LDL
    • zwiększyć dobry cholesterol HDL 

    Bibliografia

    Konsultacja z dietetykiem

    Zainteresowany zmianami swoich
    nawyków żywieniowych?

    Napisz do mnie
    Print
    Tagi
    Napisane przez:

    Moją największą pasją jest gotowanie, wszystkie przepisy dla moich pacjentów wymyślam sama, co sprawia, że moje jadłospisy są niepowtarzalne i unikatowe!

    Dodaj komentarz

    Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *