Dieta w insulinooporności
10/01/2023
Spis Treści:
Dieta w insulinooporności
Insulinooporność najczęściej występuje u osób z otyłością. Jednak, istnieje parę wyjątków od reguły i zaburzenie to może rozwinąć się o osób o prawidłowej masie ciała, które są genetycznie do tego predysponowane.
“Insulinooporność (z ang. insulin resistance – IR lub IO) oznacza obniżoną wrażliwość komórek organizmu na działanie insuliny – hormonu, który odpowiada za prawidłowy metabolizm węglowodanów i w mniejszym stopniu tłuszczów”
Za najważniejszy czynnik, który ma istotny wpływ na poprawę wrażliwości na insulinę uważa się redukcję masy ciała, a dokładniej tkanki tłuszczowej. Warto podkreślić, że nie ma jednej diety, która byłaby uznana za najbardziej skuteczną w poprawie parametrów insulinooporności.
Redukcja na poziomie 5-10% wyjściowej masy ciała oraz zachowanie prawidłowej masy ciała prowadzi do istotnej poprawy insulinowrażliwości. Dodatkowo, wyrównanie masy ciała ogranicza rozwinięcie chorób często współwystępujących z insulinoopornością tj.:
- otyłość
- zespół policystycznych jajników
- nadciśnienie
- dyslipidemia
- cukrzycy typu 2
Badania są dość mocno spójne pod kątem tego, że ważniejsze jest źródło produktów obecnych w diecie oraz ich jakość niż prawdopodobnie procentowy udział węglowodanów, białek czy tłuszczów. Nie ma również diety uniwersalnej dla każdej osoby z insulinoopornością. Dla przykładu w leczeniu cukrzycy typu 2 stosuje się dietę śródziemnomorską, DASH, fleksitariańską czy roślinną.
Węglowodany
Dowody naukowe coraz silniej podkreślają, że ważna jest jakość węglowodanów w diecie. Warto wybierać produkty pełnoziarniste będące źródłem błonnika. Dieta o wysokiej zawartości węglowodanów, błonnika oraz o niskim indeksie glikemicznym wydaje się mieć efekt ochronny w rozwinięciu cukrzycy typu 2. Według Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego nie zaleca się stosowania długoterminowo diet o obniżonej ilości węglowodanów, ani też głodówek.
Ryzyko cukrzycy typu 2 jest niższe o 25% w przypadku spożycia pełnoziarnistych węglowodanów w ilości 50g/dobę. Natomiast spożycie 200-400g rafinowanych źródeł węglowodanów na dobę wiązało się ze zwiększonym ryzykiem cukrzycy typu 2 o 6-14%.
Białko
Nie wiadomo do końca czy udział białka w diecie osób z insulinoopornością sam w sobie wpływa na poprawę jej parametrów. Zwiększony udział białka niesie ze sobą również mniejszy udział węglowodanów czy tłuszczów.
Diety zawierające dużą ilość białka zwierzęcego oraz małą ilość warzyw są utożsamiane ze zwiększonym ryzykiem insulinooporności i cukrzycy typu 2. Podkreśla się również, że w dietoterapii insulinooporności istotne jest źródło białka. Zastąpienie białka zwierzęcego, białkiem roślinnym wpływa korzystnie na insulinooporność. Zwiększone spożycie białka w diecie może być skuteczne krótkoterminowo do utrzymania efektów redukcji masy ciała oraz poprawy insulinowrażliwości. Długoterminowe diety wysokobiałkowe bez deficytu energetycznego mogą sprzyjać rozwinięciu insulinooporności.
Dodatkowo wykazano, że nabiał działa prewencyjnie w cukrzycy typu 2. Warto natomiast zaznaczyć, że należy wybierać nabiał niskotłuszczowy oraz fermentowane produkty mleczne, takie jak jogurt. Spożycie nabiału (przede wszystkim niskotłuszczowego) obniżało ryzyko rozwinięcia cukrzycy typu 2 o 6% w przypadku porcji 400-600 g/dobę.
Błonnik pokarmowy
Spożycie błonnika pokarmowego może obniżyć ryzyko insulinooporności oraz ryzyko rozwinięcia cukrzycy typu 2 o 20 do 30%. Błonnik ma zdolność do obniżania lub też spowalniania wchłaniania węglowodanów z przewodu pokarmowego.
Potwierdzono, że spożycie pełnoziarnistych produktów, które są źródłem błonnika, ograniczało incydenty insulinooporności u osób otyłych. Amerykańskie Towarzystwo Diabetologiczne podaje, że warto aby >/50% produktów zbożowych w diecie osób z cukrzycą typu 2 była pełnoziarnista. Minimalna dzienna ilość błonnika w diecie powinna wynosić 25g lub 15g/1000 kcal diety (dla osób dorosłych).
Produkty pełnoziarniste warto wprowadzać stopniowo. Oznacza to, że nie powinniśmy na raz wszystkich produktów zbożowych wymieniać na pełnoziarniste. Zasadnym będzie co tydzień włączanie nowej grupy produktów pełnoziarnistych, co pozwoli ograniczyć dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego.
Indeks glikemiczny a ładunek glikemiczny
Im niższy indeks glikemiczny produktu, tym w mniejszym stopniu podnosi on poziom cukru po spożyciu. Warto zaznaczyć, że indeks glikemiczny odnosi się do spożycia konkretnego produktu o konkretnej porcji. Porcje produktów są dobierane na podstawie ilości węglowodanów przyswajalnych w produkcie (najczęściej porównuje się 50g węglowodanów przyswajalnych konkretnego produktu).
Wartości indeksu glikemicznego dzieli się na:
- /<55 niski indeks glikemiczny
- 56-69 średni indeks glikemiczny
- >/ 70 wysoki indeks glikemiczny
Indeks glikemiczny mówi zatem o jakości produktu i szybkości wchłaniania węglowodanów do krwioobiegu dla konkretnej porcji.
Ładunek glikemiczny (ŁG) jest natomiast miarą bardziej czułą na porcję produktu. Wskaźnik ten bierze pod uwagę nie tylko IG produktu, który spożywamy, ale również jego ilość. Dzięki temu możemy poznać rzeczywiste oddziaływanie danego produktu na poziom glukozy.
Wartości ładunku glikemicznego dzieli się na:
- </ 10 niski ładunek glikemiczny
- 11-19 średni ładunek glikemiczny
- >/20 wysoki ładunek glikemiczny
Produkty o wysokim IG spożywane w małych ilościach mogą mieć taki sam wpływ na wydzielanie insuliny, jak produkty o niskim IG spożywane w dużych ilościach. Wszystko jest kwestią porcji produktu.
Pamiętajmy też, że niski IG produktu nie zawsze oznacza, że jest on dla nas zdrowy.
Diety o wysokim indeksie i ładunku glikemicznym są związane ze zwiększonym ryzykiem insulinooporności czy hipoglikemii reaktywnej. Natomiast diety o niskim IG i ŁG są skuteczniejsze w poprawie wrażliwości na insulinę.
Co podwyższa indeks glikemiczny?
Czynniki wpływające na podwyższenie IG:
- wysoka dojrzałość np. owoców
- wysokie rozdrobnienie produktu
- niska zawartość białek, tłuszczów i kwasów organicznych
- prażenie i gotowanie
- budowa ziarna/ produktu skrobiowego (niski stosunek amylozy do amylopektyny)
- niska zawartość błonnika
Co obniża indeks glikemiczny?
Czynniki wpływające na obniżenie IG:
- budowa ziarna/ produktu skrobiowego (wysoki stosunek amylozy do amylopektyny)
- obecność fruktozy
- wysoka zawartość błonnika
- chłodzenie produktów
- niska dojrzałość np. owoców
- wysoka zawartość białek, tłuszczów, kwasów organicznych
- niskie rozdrobnienie
Produkty zalecane i zakazane w insulinooporności
W insulinooporności nie ma sensu wykluczać konkretnych grup produktów. Warto bazować na produktach możliwie niskoprzetworzonych. Nadmierne restrykcje żywieniowe mogą jedynie utrudnić trzymanie się rozsądnej diety.
Warto stosować podejście 80/20. Zasada ta polega na bazowaniu w 80% na diecie zgodnej z zaleceniami w insulinooporności, a w 20% na produktach rekreacyjnych, jeśli mamy taką potrzebę. Przydatną strategią będzie jedzenie produktów rekreacyjnych typu np. czekolada zaraz po zbilansowanym posiłku. W ten sposób nie wpłyną one znacząco na naszą glikemię.
Nie ma produktów zakazanych, ważne jest bazowanie na rozsądnych porcjach i całościowym zdrowym podejściu do diety. Warto natomiast ograniczać spożycie:
- produktów wysokoprzetworzonych
- przetworzonego mięsa
- rafinowanych węglowodanów
- cukru oraz napojów słodzonych
- wysokosłonych produktów
- tłuszczów trans
- alkoholu
Spożycie przetworzonego mięsa na poziomie 50g/dobę wiązało się ze wzrostem ryzyka rozwinięcia cukrzycy typu 2 o 30%.
Co z jajkami w insulinooporności?
Badania są dość mocno podzielone, ale ostatnie dane pokazują, że spożycie jajek ma niewielki choć znaczący wpływ na podniesienie ryzyka rozwinięcia cukrzycy typu 2, ale wśród populacji Amerykańskiej. Takiej zależności nie zaobserwowano wśród populacji Azjatyckiej czy Europejskiej i może być to ściśle związane z czym tak naprawdę spożywamy jajka. Rozsądne spożycie jajek w ciągu tygodnia nie wykazuje żadnego wpływu na ryzyko rozwinięcia cukrzycy typu 2.
Jak czytać etykiety?
Kiedy przychodzi Ci się mierzyć z insulinoopornością, umiejętność czytania etykiet produktów spożywczych stanie się Twoją najważniejszą bronią. Jak to robić?
Zacznijmy od tego, że składniki występujące w produkcie zgodnie z aktualnym prawem żywieniowym muszą być wypisane w kolejności malejącej. Czyli jeśli produkty np. ma cukier lub jego pochodne na 1 miejscu w składzie wiemy już, że cukier stanowi główną część tego produktu. Natomiast kiedy cukier lub jego pochodne znajdują się na końcu listy możemy wiedzieć, że stanowi on jego najmniejszą część. Ale skąd wiedzieć ile tak właściwie cukru w produkcie jest?
Z pomocą przychodzi nam tabela wartości odżywczych na produkcie. W sekcji tabeli znajdziemy wyróżnik „węglowodany”, a pod nim „w tym cukru”. Pamiętajmy, żeby również zwrócić uwagę na jaką ilość produktu jest podana dana liczba cukrów. Podana liczba w zależności od składu będzie opisywała rzeczywistą ilość cukru w produkcie.
Jeśli w składzie nie znajdziemy żadnych źródeł cukru lub jego innych pochodnych to możemy mieć pewność, że jest to cukier naturalnie obecny w produkcie, a nie dodany przemysłowo. Przykładem takiego produktu jest chociażby laktoza w mleku.
W sytuacji gdy ze składu wynika, że produkt jest dosładzany i nie znajdujemy tam innych „naturalnych” źródeł cukru, jak np. owoce to możemy mieć pewność, że rubryczka „w tym cukry” odnosi się w 100% do cukrów dodanych przemysłowo.
Przykładem takiego produkty są landrynki, w których cukier nie występuje w żaden sposób naturalnie, a został dodany wyłącznie przemysłowo.
Inną sytuację mamy w momencie, gdy po składzie widać, że produkt zawiera zarówno cukry występujące naturalnie, jak i cukry dodane przemysłowo. Taką sytuację obserwujemy w większości smakowych jogurtów. Wtedy ilość dodanego cukru można poniekąd obliczyć lub oszacować odejmując od podanej na naszym produkcie ilości cukrów, wartość jaką inny przeciętny jogurt naturalny ma cukrów (wynikających z obecności laktozy). Wtedy też możemy poznać szacowaną ilość dodatku cukru do produktu.
Oczywiście mogą być też takie sytuacje, gdy jedynie sam producent będzie znał ilość dodanego cukru i będzie to jego słodką tajemnicą. Kiedy takie sytuacje mają miejsce? Wtedy gdy produkt ma wiele źródeł naturalnego i dodanego cukru. W takiej sytuacji nie sposób obliczyć ilości cukru dodanego przemysłowo.
Czy takie obliczenia musimy robić za każdym razem? Oczywiście nie jest to zły nawyk zwłaszcza w przypadku insulinooporności czy cukrzycy typu 2. Natomiast warto przede wszystkim unikać produktów, w których znajdziemy dodatek cukru – chociażby na pierwszych kilku miejscach w składzie.
Osoby z insulinoopornością powinny również uważać na inne źródła cukru tj.:
- syrop glukozowo-fruktozowy
- syrop klonowy
- syrop z agawy
- syrop daktylowy
- syrop ryżowy
- sacharozę
- cukier trzcinowy
- cukier kokosowy
- każda z wersji powyżej w wariancie BIO
Prawidłowa kompozycja posiłku w insulinooporności
Prawidłowo skomponowany posiłek w insulinooporności powinien zawierać wszystkie grupy produktów. Dzięki temu glukoza będzie najbardziej optymalnie się przyswajać, co pozowali nam nie tylko zachować sytość na dłużej, ale i zwiększyć wrażliwość komórek na insulinę.
Powinniśmy zwracać uwagę na to, żeby każdy nasz posiłek zawierał węglowodany, białka, tłuszcze oraz warzywa lub owoce (z korzyścią ilościową dla warzyw w całodobowym rozrachunku).
- jeśli chodzi o węglowodany – warto wybierać te pełnoziarniste tj. makaron pełnoziarnisty zamiast zwykłego
- jeśli chodzi o białka – warto wybierać głównie te roślinne tj. strączki zamiast mięsa
- co do tłuszczów – warto bazować na tych roślinnych tj. orzechy zamiast masła
- warzywa lub owoce – warto wybierać możliwie nieugotowane i nierozdrobnione
Ryzyko cukrzycy typu 2 zmniejszało się o 9% w przypadku zwiększenia spożycia warzyw w porcji 300g/ dobę. W przypadku owoców ryzyko cukrzycy typu 2 zmniejszało się 10% wobec spożycia 200-300 g owoców na dobę.
Co można pić w insulinooporności?
Najlepszym źródłem płynów będzie woda. Naszą wodę można urozmaicać smakowo poprzez dodatek plasterka cytryny czy gałązki mięty.
Bezwzględnie należy unikać słodzonych napojów. Warto również uważać na wody smakowe – często są źródłem cukru i wtedy dobrym nawykiem będzie sprawdzenie składu produktu.
A co z kawką i herbatką w insulinooporności?
Zarówno kawa bezkofeinowa, jak i zwykła, istotnie zmniejszają ryzyko cukrzycy typu 2. Zjawisko to jest ściśle związane z ilością wypitych kaw – większa ilość kaw wiąże się z mniejszym ryzykiem cukrzycy. Przy czym kawa zwykła wydaje się działać bardziej korzystna, niż kawa bezkofeinowa. Spożycie 6 kaw dziennie wiązało się ze zmniejszeniem ryzyka cukrzycy typu 2 o 33%. Twierdzi się, że składniki inne niż kofeina działają protekcyjnie wobec cukrzycy.
Co do picia kawy powinniśmy zwrócić uwagę na jeden bardzo ważny aspekt. Jeśli pijemy kawę z mlekiem należy ją pić do posiłku, jeśli natomiast pijemy kawę czarną można ją pić niezależnie od posiłku.
Co do herbat, trzeba uważać na skład. Jeśli herbata zawiera suszone lub kandyzowane owoce raczej nie będzie najlepszym wyborem. Lepiej wybrać herbatę liściastą bez dodatku owoców w formie całych kawałków.
Co z alkoholem?
Spożywanie alkoholu w insulinooporności nie jest zalecane. Alkohol hamuje uwalnianie glukozy z wątroby i w związku z tym jego spożycie może sprzyjać hipoglikemii. Przyjmując metforminę trzeba również szczególnie uważać na spożycie alkoholu. Połączenie obu tych substancji może prowadzić do kwasicy mleczanowej.
Co ze słodzikami? Można?
Słodziki posiadają swoje tzw. dopuszczalne dzienne spożycie (ADI). Jest to wskaźnik, który gwarantuje, że przy spożyciu danej substancji poniżej wskazanej wartości nie jest ona dla nas szkodliwa. ADI zostało wyliczone dla każdego słodzika z osobna i tak np. dla aspartamu jest to 40 mg/ kg m.c. Oznacza to, że przeciętnie ważąca osoba musiałaby spożyć średnio 20 butelek po 355 ml dietetycznej coca-coli, aby dosięgnąć tego limitu.
W ostatnich latach pojawiają się doniesienia, że słodziki mogą powodować zmiany w mikrobiomie jelit. Ten natomiast jest odpowiedzialny za metabolizm glukozy, metabolizmy tłuszczów, regulację apetytu oraz odpowiedz układu odpornościowego.
Aby ocenić wiarygodność tej tezy przeprowadzono badanie, w którym grupie osób podawano średnie spożycie aspartamu i sukralozy w formie napojów, a następnie oceniano wpływ na mikrobiom uczestników. Osoby spożyły odpowiednio 14% ADI dla aspartamu i 20% ADI dla sukralozy. Spożycie aspartamu i sukralozy nie wpłynęło na skład i różnorodność mikrobiomu uczestników.
Dodatkowo Polskie Towarzystwo Diabetologiczne zaleca stosowanie słodzików w dietach osób ze stanem przedcukrzycowym czy cukrzycą typu 2.
Ile posiłków dziennie jeść?
Zaleca się, żeby nie pomijać śniadań u osób z insulinoopornością czy cukrzycą. Istotna jest również regularność posiłków. Warto, żeby posiłki były tak rozplanowane jak my tego potrzebujemy. Strategia 3-4 posiłków wydaje się być skuteczna w kontekście utrzymania sytości między posiłkami.
Ilość posiłków starajmy się dostosować do naszego trybu pracy, możliwości przygotowywania posiłków oraz odczuwania głodu. Dobrze jest nie dopuszczać do sytuacji, w których czujemy się zbyt głodni, ani też nie przejadać się „na zapas”.
Dieta niskowęglwodanowa w insulinooporności
Wciąż jest zbyt mało rzetelnych wyników badań, aby móc wprowadzić dietę niskowęglowodanową jako strategię dietetyczną w insulinooporności. Ostatnie badania na osobach z cukrzycą pokazały, że dieta niskowęglowodanowa może poprawić gospodarkę glikemiczną, natomiast efekt ten nie był już szczególnie widoczny po 12 miesiącach badania, dodatkowo zaobserwowano pogorszenie parametrów zdrowotnych. Te wyniki poddają pod wątpliwość stosowanie diety ketogenicznej (<55g węglowodanów w ciągu dnia) w insulinooporności.
Dieta roślinna w insulinooporności
Dieta wegańska lub wegetariańska wykazuje wiele korzyści zdrowotnych dla osób zmagających się z insulinoopornością. Prawdopodobnie jest to związane z wykluczeniem mięsa oraz jego przetworów z jadłospisu osób przechodzących na dietę roślinną. Dodatkowo, warto zaznaczyć, że bardzo często osoby na dietach roślinnych spożywają też duże ilości błonnika i niewielkie ilości nasyconych kwasów tłuszczowych.
Intermitten fasting w insulinooporności
Intermittent fasting (IF) obejmuje kilka rodzajów diet, które zakładają:
- dni alternatywne – postowe (nie spożywanie niczego w dni postów)
- dni alternatywne – zmodyfikowany post (spożywanie mniej niż 25% zapotrzebowania kalorycznego w dni postu)
- post ograniczony godzinowo (ograniczanie spożycia kalorii w określonych porach w ciągu dnia)
- post okresowy (nie spożywanie kalorii w jeden lub dwa dni w tygodniu)
Nie posiadamy jeszcze pewnych i rzetelnych dowodów na jakiej zasadzie IF może w jakikolwiek sposób poprawiać wyniki w insulinooporności. Należy zaznaczyć, że większość korzystnych zmian w parametrach typu glukoza czy insulina na czczo lub HOMA-IR wynika z ograniczenia ilości spożywanych kalorii. Aktualnie nie dysponujemy rzetelnymi dowodami, które potwierdziłyby inny mechanizm działania diet IF na osoby z insulinoorponością. Nawet jeśli uczestnicy badań nie mają narzuconych restrykcji kalorycznych to dni postu bardzo często przyczyniają się do wprowadzenia takowych restrykcji nieświadomie. Badania natomiast podając efekty diet IF nie podają ile kalorii spożywali uczestnicy interwencji.
Ponadto warto zaznaczyć, że IF jest dość radykalnym sposobem żywienia w samej swojej formie, a uczestnicy badań zgłaszają większe odczuwanie głodu na IF, niż na zwykłej diecie redukcyjnej. Mamy natomiast dowody, że IF nie jest niezbędny do osiągnięcia poprawy w IO i żadne Towarzystwo Naukowe nie zaleca takiego rodzaju diety.
Dieta w insulinooporności powinna być dostosowana indywidualnie do pacjenta. Dlaczego? Ponieważ jeśli nie będzie dostosowana do pacjenta – jego godzin jedzenia posiłków, preferencji żywieniowych czy nawet zdolności kulinarnych – to nie będzie on w stanie takiej diety utrzymać. Tego typu diety dobrze wyglądają „na papierze”, a niekoniecznie sprawdzają się w „życiu”.
Redukcja stresu, higiena snu, aktywność fizyczna
Regularna aktywność fizyczna istotnie poprawia insulinowrażliwość poprzez zwiększanie „wyłapywania glukozy” przez mięśnie oraz ograniczanie wydzielania insuliny.
Wspomina się o wykonywaniu co najmniej 10 tysięcy kroków dziennie oraz wprowadzaniu ogólnie mniej siedzącego trybu życia (tj. wybieranie schodów zamiast windy, parkowanie dalej od punktu docelowego). Dodatkowo sugeruje się 150 min umiarkowanego lub 75 min intensywnego wysiłku na przestrzeni tygodnia.
Posiłki warto spożywać w wolnym tempie, bez rozpraszaczy typu telewizja czy telefon – mogą one zwiększać pobór pokarmu i powodować mniejsze uczucie sytości, niż rzeczywiste.
Kolejność spożywania produktów w ramach grup żywności również ma istotny wpływ na glikemię poposiłkową. Korzystne jest spożywanie warzyw i produktów białkowych przed produktami skrobiowymi.
Jeśli chodzi o sen to sam niedobór snu może istotnie wpływać na zwiększenie ilości spożywanego przez nas pokarmu. Dzieje się to za sprawą kilku mechanizmów, ale wiadomo jednak, że jest to zjawisko nie do końca zależne od nas. Sen na poziomie 7-9h uważa się za optymalny dla osób dorosłych i wskazany dla osób zmagających się z insulinoopornością.
Bibliografia
Drouin-Chartier J.P., Schwab A.L., Chen S. i wsp.: Egg consumption and risk of type 2 diabetes: findings from 3 large US cohort studies of men and women and a systematic review and meta-analysis of prospective cohort studies. Am J Clin Nutr.,2020, 112(3), 619-630. doi: 10.1093/ajcn/nqaa115.
Abodollahi S., Kazemi A., de Souza R. J. i wsp.: The effect of meal frequency on biochemical cardiometabolic factors: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Clinical Nutrition, 40(5), 3170-3181. doi:10.1016/j.clnu.2020.12.038
Yuan X., Wang J., Yang S. i wsp.: Effect of the ketogenic diet on glycemic control, insulin resistance, and lipid metabolism in patients with T2DM: a systematic review and meta-analysis. Nutr Diabetes, 2020, 10(1), 38. doi: 10.1038/s41387-020-00142-z.
Chen P., Zhao Y., Chen Y.: A vegan diet improves insulin resistance in individuals with obesity: a systematic review and meta-analysis. Diabetol Metab Syndr., 2022, 14, 114. https://doi.org/10.1186/s13098-022-00879-w.
Schwingshackl L., Hoffmann G., Lampousi A.M. i wsp.: Food groups and risk of type 2 diabetes mellitus: a systematic review and meta-analysis of prospective studies. Eur J Epidemiol., 2017, 32(5), 363-375. doi: 10.1007/s10654-017-0246-y.
Yuan X., Wang J., Yang S. i wsp.: Effect of Intermittent Fasting Diet on Glucose and Lipid Metabolism and Insulin Resistance in Patients with Impaired Glucose and Lipid Metabolism: A Systematic Review and Meta-Analysis. Int J Endocrinol., 2022, 2022:6999907. doi: 10.1155/2022/6999907.
Ding M., Bhupathiraju S.N., Chen M. i wsp.: Caffeinated and decaffeinated coffee consumption and risk of type 2 diabetes: a systematic review and a dose-response meta-analysis. Diabetes Care. 2014, 37(2):569-86. doi: 10.2337/dc13-1203.
Pang M.D., Goossens G.H., Blaak E.E.: The Impact of Artificial Sweeteners on Body Weight Control and Glucose Homeostasis. Front Nutr. 2021, 7:598340. doi: 10.3389/fnut.2020.598340.
Reynolds A.N., Akerman A.P., Mann J.: Dietary fibre and whole grains in diabetes management: Systematic review and meta-analyses. PLoS Med., 2020,17(3), 1003053. doi: 10.1371/journal.pmed.1003053.
Ahmad S.Y., Friel J., Mackay D.: The Effects of Non-Nutritive Artificial Sweeteners, Aspartame and Sucralose, on the Gut Microbiome in Healthy Adults: Secondary Outcomes of a Randomized Double-Blinded Crossover Clinical Trial. Nutrients. 2020, 12(11), 3408. doi: 10.3390/nu12113408.
Agnieszka Słonina
Moją największą pasją jest gotowanie, wszystkie przepisy dla moich pacjentów wymyślam sama, co sprawia, że moje jadłospisy są niepowtarzalne i unikatowe!