Nieprawidłowy cholesterol w insulinooporności
29/08/2023
Spis Treści:
Cholesterol co to?
Tłuszcze ze względu na swoją budowę nie mogą być transportowane w organizmie w podstawowej formie. Dlatego też ich transport odbywa się za pośrednictwem nośników – lipoprotein. Cholesterol jest transportowany w kompleksach lipoproteinowych, który krążą w osoczu. Lipoproteiny dostarczają do tkanek lipidy, które służą jako źródło energii. Organizm zużywa lipidy do produkcji hormonów czy tworzenia kwasów żółciowych.
Na kompleksach lipoproteinowych znajdują się apoproteiny, są one pewnego rodzaju paszportem dla tkanek. Po nich tkanka rozpoznaje rodzaj kompleksu i dzięki nim może użyć przenoszony w kompleksie cholesterol oraz inne substancje.
Zatem cały ten układ możemy sobie wyobrazić jak „bańkę”, na wierzchu której znajdują się apoproteiny legitymujące naszą „bańkę”. Wewnątrz „bańki” znajdują się elementy cholesterolu. Optymalna ilość cholesterolu w organizmie człowieka wynika z prawidłowego przebiegu procesu biosyntezy (~70%) oraz zrównoważonego dostarczania cholesterolu z pokarmu (~30%).
Który cholesterol jest dobry?
Podczas pobrania osocza i wirowania jego składników można wyodrębnić cztery rodzaje lipoprotein, czyli cztery rodzaje „baniek”. Różnią się one apoproteinami i składem, który jest wewnątrz „bańki”. Ze względu na różny skład lipoproteiny różnią się gęstością, średnicą oraz składem. Na te lipoproteiny zwyczajowo mówimy cholesterol, są to:
- chylomikrony
- lipoproteiny o bardzo niskiej gęstości – VLDL
- lipoproteiny o niskiej gęstości – LDL
- lipoproteiny o wysokiej gęstości – HDL
Ze względu na różną budowę i skład nasze „bańki” będą pełniły różne funkcje w organizmie.
Chylomikrony są lipoproteinami o najmniejszej gęstości i największej średnicy. Zawierają najwięcej lipidów i najmniej apoprotein. Odpowiadają za przenoszenie tłuszczów spożytych wraz z jedzeniem. Chylomikrony docierają do komórek tkanki tłuszczowej, tkanek mięśni, wątroby czy trzustki.
VLDL i LDL wykazują kolejno coraz to większą gęstość, mają mniej lipidów i coraz więcej apoprotein. VLDL są produkowane przez wątrobę. Przenoszą lipidy wytworzone przez nasz organizm z wątroby do tkanek. VLDL po przeniesieniu lipidów i kilku przemianach przekształcają się w LDL.
LDL zajmują się transportem cholesterolu z wątroby do innych narządów. W nich jest zawarta większość cholesterolu osoczowego. LDL określa się mianem złego cholesterolu.
HDL wykazują najniższą średnicę, najwyższą gęstość, zawierają najmniej lipidów i najwięcej apoprotein. HDL jest syntetyzowany w wątrobie oraz ścianie jelita. Przypisuje się im rolę oczyszczania osocza z cholesterolu. Zebrany przez nie cholesterol zostaje częściowo przetworzony w kwasy żółciowe lub wydzielony do żółci celem wydalenia z organizmu. HDL określa się mianem dobrego cholesterolu.
Cholesterol norma
Cholesterol całkowity <190 mg/dl – stężenie tego cholesterolu jest wykorzystywane do szacowania całkowitego ryzyka sercowo-naczyniowego za pomocą systemu SCORE.
Cholesterol LDL < 115 mg/dl przy umiarkowanym ryzyku sercowo-naczyniowym
< 100 mg/dl przy wysokim ryzyku sercowo-naczyniowym
< 70 mg/dl przy bardzo wysokim ryzyku sercowo-naczyniowym
Stężenie tego cholesterolu ma największe znaczenie w diagnostyce zaburzeń lipidowych oraz stopniowaniu ryzyka sercowo-naczyniowego. Ok. 70% cholesterolu we krwi jest transportowane przez LDL.
Cholesterol nie-HDL <145 mg/dl przy umiarkowanym ryzyku sercowo-naczyniowym
<130 mg/dl przy wysokim ryzyku sercowo-naczyniowym
<100 mg/dl przy bardzo wysokim ryzyku sercowo-naczyniowym
Stężenie tego cholesterolu określa całkowitą ilość wszystkich miażdżycogennych frakcji lipoprotein. Jest wyliczany na podstawie odjęcia całkowitego cholesterolu od HDL. Zgodnie z wynikami licznych badań stężenie nie-HDL jest bardziej predyktywne dla ryzyka sercowo-naczyniowego niż stężenie LDL.
Cholesterol HDL > 50mg/dl u kobiet
> 40 mg/dl u mężczyzn
Jego niskie stężenie jest silnym czynnikiem ryzyka sercowo-naczyniowego. W warunkach fizjologicznych hamują rozwój miażdżycy głównie poprzez udział w zwrotnym transporcie cholesterolu – z tkanek do wątroby.
Stężenie trójglicerydów <150 mg/dl
Wysokie stężenie trójglicerydów jest czynnikiem ryzyka wystąpienia incydentów sercowo-naczyniowych.
Apolipoproteina B <100 mg/dl przy wysokim ryzyku sercowo-naczyniowym
< 80 mg/dl przy bardzo wysokim ryzyku sercowo-naczyniowym
Jest główną aproproteiną miażdżycogennych frakcji – VLDL i LDL. Czyli znajduje się ona jako „paszport” wszystkich szkodliwych „baniek” cholesterolu.
Apolipoproteina A1 (apoA1) >125 mg/dl
Jest główną apoproteiną cząsteczek HDL i odzwierciedla ich całkowitą liczbę w osoczu krwi.
Lipoproteina (a) <50 mg/dl
Jest czynnikiem patogenetycznym chorób naczyń na tle miażdżycy. Ryzyko sercowo-naczyniowe uważa się za istotne przy stężeniu powyżej 50 mg/dl. Nawet >30% pacjentów z rodzinną hipercholesterolemią może mieć podwyższone stężenie Lp(a) w osoczu przy prawidłowym stężeniu LDL.
Jak cholesterol wpływa na organizm?
W obiegowym przekonaniu uznaje się cholesterol za niepotrzebny. Prawda jest zupełnie inna. Cholesterol jest cząsteczką niezbędną dla życia człowieka. Pełni wiele ważnych funkcji w naszym organizmie:
- wchodzi w skład błon komórkowych i moduluje ich płynność
- warunkuje funkcjonowanie układu nerwowego
- jest prekursorem hormonów steroidowych (np. aldosteron, kortyzol, estrogeny czy testosteron), witaminy D i kwasów żółciowych
- wspomaga funkcjonowanie układu odpornościowego
- jest składnikiem płaszcza hydrolipidowego skóry
Chociaż cholesterol ma kluczowe znaczenie dla zdrowia człowieka, może również zaszkodzić organizmowi, jeśli dopuścimy do nieprawidłowego jego stężenia we krwi.
Miażdżyca co to?
Miażdżyca jest najczęstszą przyczyną choroby niedokrwiennej serca – dotyczy 98% przypadków. Miażdżyca jest chorobą o charakterze zapalnym i przewlekłym.
Zmiany miażdżycowe do rozwinięcia wymagają uszkodzeń śródbłonka naczyniowego. Takie uszkodzenia są najczęściej spowodowane przez nadciśnienie, dym tytoniowy, hiperglikemię, stres oksydacyjny, infekcje wirusowe lub bakteryjne.
Czynnikiem sprawczym samej miażdżycy są zmodyfikowane LDL. To ten rodzaj cholesterolu odpowiada za zwiększone ryzyko powstania zmian miażdżycowych. To one przenikają do tętnic poprzez uszkodzony śródbłonek naczyniowy. Do rozwoju zmian miażdżycowych przyczyniają się białe krwinki, które przyswajają zmodyfikowane LDL przez co wypełniają się cholesterolem i zmieniają się w komórki piankowate. Wokół ogniska rozwija się tkanka łączna i komórki mięśni gładkich. Tak powstaje blaszka miażdżycowa, której stabilność zależy od otoczki łącznotkankowej.
Przy silnym stanie zapalnym otoczka ta może pęknąć. Dochodzi wtedy do rozwoju skrzepu krwi, który zmniejsza przepływ krwi przez naczynie, co może powodować niedotlenienie tkanek. Natomiast stabilna otoczka łącznotkankowa stopniowo się umacnia, a blaszka miażdżycowa ulega spłaszczeniu. Komórki piankowate ulegają martwicy i powstaje rdzeń tłuszczowy. W kolejnym etapie rozpoczyna się ogniskowe wapnienie w blaszce miażdżycowej. Blaszka miażdżycowa może doprowadzić do niedrożności naczynia.
Dlaczego cholesterol jest wysoki?
Do zwiększonego poziomu cholesterolu może prowadzić kilka czynników. Wśród nich wymienia się:
- genetykę
- dietę
- stres
- siedzący tryb życia
- leki i inne zaburzenia tj.: zespół nerczycowy i niedoczynność tarczycy
Cholesterol czy na czczo?
Próbki do badania profilu lipidowego nie muszą być pobierane na czczo. Wskazane jest natomiast powtórzenie badań na czczo jeśli stężenie trójglicerydów będzie przekraczało 440 mg/dl.
Zaburzenia przemiany lipoprotein
Dyslipidemia to stan, w którym stężenie lipoprotein osocza przekracza zalecane normy. Zaburzenia lipidowe można podzielić na:
- hipercholesterolemię: zwiększone stężenie cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL
- aterogenną dyslipidemię: zwiększone stężenie trójglicerydów, niskie stężenie HDL i wysokie stężenie LDL
- mieszaną (złożoną) hiperlipidemię: zwiększone stężenie trójglicerydów i cholesterolu LDL
Cholesterol w produktach
Średni wzrost cholesterolu na czczo wynikający ze spożycia cholesterolu w diecie wynosi ok. 10%, ale występują przy tym wyraźne różnice indywidualne, co niesie ze sobą istotne konsekwencje zdrowotne.
Jest różnica w tym jak zjemy nasz cholesterol. Dla przykładu jajka. Spożycie jajek razem z bekonem, który jest źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych podnosi poziom cholesterolu LDL znacznie bardziej niż spożycie tych produktów osobno.
Należy podkreślić, że cholesterol w diecie nieznacznie podnosi poziom cholesterolu całkowitego i średnio cholesterolu LDL, ale istnieją różnice międzyosobnicze. Oznacza to, że populacji możemy wyróżnić hiper- i hipo-respondentów. Hiper-respondenci będą mieli wyższe poziomy cholesterolu przy spożyciu takich samych ilości cholesterolu co hipo-respondenci.
W praktyce oznacza to:
- zdrowe osoby mogą dziennie spożywać maksymalnie całe jajko lub jego odpowiednik cholesterolowy
- wegetarianie, którzy nie spożywają produktów mięsnych zawierających cholesterolu, mogą włączyć do swojej diety więcej nabiału i jaj
- pacjenci z dyslipidemią, zwłaszcza chorzy na cukrzycę lub zagrożeni niewydolnością serca, powinni zachować ostrożność podczas spożywania jaj
- pacjenci starsi z prawidłowymi wynikami cholesterolu mogą spożywać do 2 jaj dziennie
Cholesterol jak obniżyć?
LDL i cholesterol całkowity
U wszystkich pacjentów z nieprawidłowymi wynikami cholesterolu zaleca się modyfikację stylu życia, a stosowanie leków jedynie w wybranych sytuacjach klinicznych.
Wśród zalecanych niefarmakologicznych zmian proponuje się ograniczenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych, które znajdziemy np. w maśle, mięsie czy przetworzony produktach mięsnych. Dodatkowo warto również ograniczyć spożycie tłuszczów trans, które znajdują się np. w gotowych wyrobach piekarniczych.
W przypadku zamiany 1% energii płynącej z nasyconych kwasów tłuszczowych na jednonienasycone kwasy tłuszczowe (np. oliwa z oliwek) lub wielonienasycone kwasy tłuszczowe (np. tłuste ryby morskie) można zredukować stężenie LDL o odpowiednio 1,6 mg/dl i 2 mg/dl. Zamiana nasyconych kwasów tłuszczowych na węglowodany wpływa na redukcję LDL o 1,2 mg/dl.
Ważnym zaleceniem jest redukcja masy ciała i zwiększenie aktywności fizycznej. Każde utracone 10kg redukuje LDL o średnio 8 mg/dl, a intensywny regularny wysiłek fizyczny jest w stanie obniżyć LDL o ok. 5-7%. Nie są to znaczne spadki w poziomie LDL, ale sama redukcja masy ciała będzie korzystnie wpływać na ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.
Trójglicerydy
W przypadku podwyższonych trójglicerydów najważniejszym zaleceniem będzie redukcja masy ciała oraz włączenie regularnej aktywności fizycznej. Dodatkowo istotnym zaleceniem będzie zminimalizowanie spożywanego alkoholu oraz zmniejszenie spożycia cukrów prostych.
Należy zwrócić również szczególną uwagę na odpowiednie spożycie kwasów omega-3. Ich źródłem są tłuste ryby morskie. Jeśli nie jesteśmy w stanie spożywać 1-2 porcji ryb w tygodniu zalecane jest włączenie suplementacji kwasami EPA i DHA. Najlepsze efekty w redukcji stężenia trójglicerydów osiąga się stosując dietę o niskim indeksie glikemicznym.
HDL
Redukcja masy ciała jest główną interwencją, która przyczynia się do wzrostu stężenia HDL. Mówi się tutaj o wzroście 0,4 mg/dl na każdy utracony kilogram. A systematyczny wysiłek fizyczny ok. 300 minut tygodniowo może prowadzić do zwiększenia HDL o 6 mg/dl.
Każde spalone 1000 kcal przekłada się na wzrost stężeń HDL o ok. 3 mg/dl. Korzystne jest również zaprzestanie palenia papierosów. Wzrost HDL można zaobserwować również po redukcji spożycia tłuszczów trans. Warto podkreślić, że zamiana energii spożywanej z tłuszczów na tę pochodzącą z węglowodanów pełnoziarnistych i bogatych w błonnik nie obniża poziomu HDL, ale ponownie jest korzystną zmianą ograniczającą ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych.
Nutraceutyki w dyslipidemii
Naszą dietę można wzbogacić o produkty, które w sposób celowany wspomogą poprawę profilu lipidowego.
Fitosterole i stanole
Występują one naturalnie w tłuszczach roślinnych, warzywach, produktach pełnoziarnistych, roślinach strączkowych czy owocach. Obecnie dodawane są do niektórych margaryn i jogurtów. Dzienne spożycie na poziomie 2g przekłada się na obniżenie stężenia LDL i cholesterolu całkowitego o ok. 7-10%
Jedno- i wielonienasycone kwasy tłuszczowe
W tej grupie szczególne właściwości prozdrowotne przypisuje się kwasom z grupy omega-3. Ich spożycie w ilości ok. 2-4g na dobę przekłada się na redukcję poziomu trójglicerydów o ok. 25-30%, a także istotnie obniża poziom markerów zapalnych.
Nieprawidłowy cholesterol w insulinooporności
Jak połączyć obie te diety? Na co należy zwrócić uwagę?
Zacznijmy od tego, że sama dieta z niskim indeksem glikemicznym, o ile jest dobrze prowadzona przyniesie wiele korzyści dla naszego cholesterolu. Wprowadzenie produktów pełnoziarnistych oraz większych ilości warzyw zapewni wyższy udział błonnika, co pozytywnie wpłynie na nasz cholesterol.
Na co jeszcze należy zwrócić uwagę?
Na źródło białka. Warto wybierać roślinne źródło białka lub chude mięso. Jeśli mamy podniesiony cholesterol zamiana kilku obiadów w tygodniu na wersje wegetariańskie z włączeniem np. strączków pozytywnie wpłynie na nasz cholesterol i poziom glukozy oraz insuliny.
Co poza tym?
Bardzo ważnym krokiem będzie prawidłowy dobór źródła tłuszczu. W przypadku podniesionego cholesterolu warto postawić na tłuszcze roślinne – oliwę z oliwek, olej lniany czy olej rzepakowy. Starajmy się unikać dużych ilości masła, twardych margaryn czy smalcu. Lepiej wybierać chudy nabiał zamiast tłustego.
Bibliografia
Huff T., Boyd B., Jialal I.: Physiology, Cholesterol. [Updated 2023 Mar 6]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470561/
Wytyczne PTL/KLRwP/PTK/PTDL/PTD/PTNT diagnostyki i leczenia zaburzeń lipidowych w Polsce (2021) – Polskie Towarzystwo Lipidologiczne.” https://ptlipid.pl/blog/2021/09/05/wytyczne-ptl-klrwp-ptk-ptdl-ptd-ptnt-diagnostyki-i-leczenia-zaburzeniach-lipidowych-w-polsce-2021/ (dostęp: sierpień, 29, 2023).
Spence J.D., Srichaikul K.K., Jenkins D.J.A.: Cardiovascular Harm From Egg Yolk and Meat: More Than Just Cholesterol and Saturated Fat. J Am Heart Assoc, 2021, 10(7):e017066
J. A. S. Carson i wsp.: Dietary Cholesterol and Cardiovascular Risk: A Science Advisory From the American Heart Association, Circulation, 2020, vol. 141, pp. E39–E53
Diagnostyka laboratoryjna w dietetyce, pod red. Lucyny Ostrowskiej, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2018, ISBN 978-83-200-5584-9
Edward Bańkowski, Biochemia, Wyd. 3, Wrocław, Edra Urban i Partner, 2016, ISBN 978-83-65373-09-0
Agnieszka Słonina
Moją największą pasją jest gotowanie, wszystkie przepisy dla moich pacjentów wymyślam sama, co sprawia, że moje jadłospisy są niepowtarzalne i unikatowe!