Hashimoto w insulinooporności
31/07/2023
Spis Treści:
Hashimoto co to?
Tarczyca jest gruczołem wydzielającym hormony: tyroksynę, trójjodotyroninę oraz kalcytoninę. Hormony tarczycy odpowiadają za metabolizm białek, węglowodanów, tłuszczy i cholesterolu. Hormony tarczycy wpływają również na funkcjonowanie większości tkanek organizmu. Tarczyca jest odpowiedzialna za około 30% spoczynkowej przemiany materii, dlatego też przy niedoborze hormonów tarczycy możemy zaobserwować magazynowanie energii w postaci tkanki tłuszczowej, co prowadzi do nadwagi i otyłości.
Zapalenie tarczycy typu Hashimoto jest zwane także przewlekłym limfocytowym lub autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy. Zaburzenie to dotyka 7-10 razy częściej kobiet niż mężczyzn, a występowanie wynosi 0,3-1,5 przypadku na 1000 osób. Charakteryzuje się tym że nasz organizm samodzielnie produkuje przeciwciała przeciwko peroksydazie tarczycowej (anty-TPO) i przeciw tyreoglobulinie (anty-TG) co prowadzi do nacieków limfocytarnych i zaniku komórek pęcherzykowych gruczołu. Hashimoto jest obecnie główną przyczyną niedoczynności tarczycy.
Hashimoto objawy
Objawy są następstwem niedoboru hormonów tarczycy w tkankach docelowych i wykazują szerokie spektrum nasilenia.
Do objawów Hashimoto i niedoczynności tarczycy należą:
- chłodna i sucha skóra
- szorstkie włosy
- utrata włosów
- ochrypły głos
- szorstkie rysy twarzy i obrzęk twarzy
- uogólniony obrzęk
- bradykardia czyli rzadkoskurcz serca
- zaparcia, a nawet niedrożność jelit
- zmieniony skład żółci, który może prowadzić do powstawania kamieni żółciowych
- nieprawidłowe wyniki cholesterolu
- zmniejszenie filtracji kłębuszkowej w nerkach
- zmęczenie, depresja, utrata pamięci i niezdolność do koncentracji
- niedokrwistość
Jak Hashimoto wpływa na organizm?
Obecność objawów w Hashimoto wiąże się z jej przekształceniem w niedoczynność tarczycy.
Obecność przeciwciał miana anty-TPO i anty-TG może wiązać się z 2-4 krotnym wzrostem ryzyka poronień nawracających i 2-3-krotnym wzrostem ryzyka porodu przedwczesnego. Jawna niedoczynność tarczycy może być związana ze zwiększonym występowaniem nadciśnienia ciążowego, w tym stanu przedrzucawkowego i rzucawki, cukrzycy ciążowej, odklejenia łożyska, porodu przedwczesnego czy niskiej masy urodzeniowej dziecka.
Osoby z niedoczynnością tarczycy typu Hashimoto charakteryzują się wyższym BMI oraz obwodem pasa niż osoby zdrowe. U osób zmagających się z Hashimoto ryzyko rozwoju cukrzycy jest większe niż w populacji osób ze zdrową tarczycą. U pacjentów z Hashimoto zauważono wyższe stężenie cholesterolu całkowitego we krwi, trójglicerydów oraz frakcji cholesterolu LDL.
Hashimoto kto choruje?
Choroba Hashimoto najczęściej jest diagnozowana u kobiet, szczególnie w wieku reprodukcyjnym. Na rozwój choroby mają wpływ również:
a) czynniki środowiskowe
- palenie papierosów
- stres
- infekcje wirusowe i bakteryjne
b) żywienie
- niedobór selenu
- nadmiar lub niedobór jodu
c) nieprawidłowe funkcjonowanie przysadki
d) choroby autoimmunologiczne
Częstość występowania Hashimoto wzrasta wraz z wiekiem, szczególnie u pacjentów z rozpoznaniem innych chorób autoimmunologicznych, takich jak: twardzina układowa, inne choroby tkanki łącznej, zespół Sjögrena, niedokrwistość złośliwa, autoimmunologiczna choroba wątroby i celiakia.
Hashimoto z krwi
Rozpoznanie Hashimoto stawia się na podstawie objawów klinicznych, obecności przeciwciał przeciwtarczycowych oraz cech tkanki tarczycy.
Za najważniejszą cechę Hashimoto uważa się obecność przeciwciała anty-TPO, które występują u około 95% pacjentów. Brak obecności przeciwciał anty-TPO można stwierdzić w 5-10% przypadków. Badanie USG tarczycy może pomóc w diagnostyce różnicowej, szczególnie u pacjentów z ujemnym wynikiem anty-TPO. Do cech Hashimoto w USG należą echogeniczność, niejednorodność, hiperunaczynienie i obecność małych torbieli. Natomiast przeciwciała anty-TG są obecne w niższym (60-80%) odsetku przypadków i dlatego są mniej wiarygodne w diagnostyce.
Hashimoto niedobory
W przypadku chorób tarczycy szczególną uwagę należy zwrócić na kilka składników odżywczych. Pierwszym z nich jest jod. Jod jest niezbędny do produkcji hormonów tarczycy. Nie należy rutynowo wprowadzać suplementacji jodem, gdyż jego nadmiar w organizmie może prowadzić do efektu Wolffa-Chainkoffa, związanego z hamowaniem syntezy hormonów tarczycy. Dozwolonymi źródłami jodu są: makrela, małże, dorsz, ostrygi, otręby, sól jodowana i wody mineralne oraz czerwone wino.
Selen jest kolejnym istotnym składnikiem w diecie osób chorujących na niedoczynność tarczycy. Selen jest składnikiem enzymu, który uczestniczy w przemianie tyroksyny (T4) do trijodotyroniny (T3). W przypadku niedostatecznej podaży selenu dochodzi do zmniejszenia wytwarzania T3 oraz uszkodzenia tarczycy. Może dojść do zmniejszonej przyswajalności jodu. Dozwolonymi źródłami selenu są: skorupiaki, ryby, czosnek, grzyby oraz orzechy brazylijskie. Polacy zwykle pokrywają zapotrzebowanie na selen poprzez wysokie spożycie produktów mięsnych, zbożowych oraz mlecznych.
Żelazo jest składnikiem tarczycowej peroksydazy jodującej, który odpowiada za aktywację przemiany tyreoglobuliny do tyroksyny oraz T3. Obniżenie stężenia żelaza w organizmie może prowadzić do spadku poziomu T3 oraz wzrostu TSH. Dobrymi źródłami żelaza są: czerwone mięso, nasiona lnu, pestki dyni, otręby pszenne, mak, żółtka jaja, sezam oraz pistacje.
Do właściwego funkcjonowania tarczycy kluczowy jest również cynk. Dietetycznymi źródłami cynku są: zarodki pszenne, nasiona lnu, pestki dyni czy produkty zbożowe pełnoziarniste. U osób cierpiących na Hashimoto znacznie częściej stężenie witaminy D we krwi jest niższe niż u osób zdrowych. Stężenie witaminy D jest powiązane z ilością anty-TPO i anty-TG.
Hashimoto jak leczyć?
Jawną niedoczynność tarczycy w przebiegu Hashimoto należy leczyć hormonalną terapią zastępczą. Celem leczenia jest naśladowanie prawidłowej fizjologii. Terapię prowadzi się poprzez podawanie lewotyroksyny. Podawanie lewotyroksyny prowadzi do normalizacji TSH w surowicy.
W porównaniu z nieleczonymi pacjentami, u pacjentów leczonych z niedoczynności tarczycy wykazano mniejsze ryzyko zawału mięśnia sercowego, udaru mózgu, migotania przedsionków, niewydolności serca i zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych.
Dawka lewotyroksyny wymagana do normalizacji TSH zależy m.in. od masy ciała pacjenta, zwłaszcza beztłuszczowej. Optymalny czas na podjęcie decyzji o dostosowaniu dawki lewotyroksyny to 6-8 tygodni po rozpoczęciu terapii lub zmianie dawki, aby zapewnić odpowiednio dużo czasu na przywrócenie stabilizacji osi podwzgórze-przysadka-tarczyca.
Po ustaleniu optymalnej dawki zaleca się dalsze potwierdzenie poziomu TSH po 3-6 miesiącach oraz następnie u większości pacjentów odpowiednie jest tylko coroczne monitorowanie.
Leczenie subklinicznej niedoczynności tarczycy zależy od poziomu TSH. Zwykle wprowadzenie leczenia rozpoczyna się od wartości TSH powyżej 10 mIU/ml, ponieważ takie wartości mogą wiązać się ze zwiększoną śmiertelnością z przyczyn sercowo-naczyniowych.
Wyniki badań potwierdzają, że należy zwrócić szczególną uwagę na to w jaki sposób przyjmujemy lewotyroksynę. Dodatkowo ważnym czynnikiem zaburzającym wchłanianie lewotyroksyny jest występowanie: celiakii, nietolerancji laktozy czy zaburzeń żołądkowo-jelitowych.
Hashimoto - co jeść
W przypadku pacjentów z nadwagą lub otyłością należy rozważyć zastosowanie diety redukcyjnej. Należy jednak zwrócić szczególna uwagę na unikanie diet restrykcyjnych, które prowadzą do zmniejszenia aktywności tarczycy. Zbyt duże restrykcje kaloryczne mogą spowodować wzrost stężenia TSH oraz zmniejszy tempo metabolizmu. Poziom hormonów wraca jednak do stanu wyjściowego po 3 tygodniach ograniczenia kalorycznego.
Należy ograniczyć podaż substancji wolotwórczych, których znaczne ilości znajdują się w warzywach krzyżowych, kapustnych, roślinach strączkowych i soi. Substancje wolotwórcze wiążą się z jodem i upośledzają jego wbudowywanie do cząsteczek hormonów tarczycy. Dozwolone jest umiarkowane spożycie i odpowiednie przygotowywanie tych produktów do spożycia. Warzywa należy gotować bez pokrywki co prowadzi do inaktywacji ok. 30% substancji wolotwórczych. Osoby z Hashimoto powinny również uważać na gorczycę i orzeszki ziemne, które również mają potencjał wolotwórczy. Dodatkowo należy zwrócić uwagę na zieloną herbatę. Zawiera ona katechiny i flawonoidy, które mogą powodować osłabienie funkcji tarczycy.
Zaobserwowano również istotnie wyższą częstotliwość występowania celiakii wśród osób z Hashimoto. Pacjenci ze zdiagnozowaną celiakią, którzy nie eliminują glutenu z diety, potrzebują wyższych dawek lewotyroksyny niż osoby bez celiakii, aby osiągnąć pożądane stężenie TSH. Nie ma jednak rekomendacji, aby rutynowo wprowadzać dietę bezglutenową u osób z Hashimoto. Warto natomiast wykonać badania diagnostyczne w kierunku celiakii.
Wiele wątpliwości pojawia się w przypadku spożywania nabiału w Hashimoto. Jeśli natomiast nie mamy potwierdzonej nietolerancji laktozy nie należy eliminować nabiału z diety osób z chorobą Hashimoto. Jeśli natomiast nietolerancja laktozy występuje eliminacja laktozy w chorobie Hashimoto korzystnie wpływa na obniżenie stężenia TSH. Dodatkowo, u osób z nietolerancją laktozy wymagana jest większa dawka lewotyroksyny. W związku z tym w grupie pacjentów z Hashimoto można dodatkowo rozważyć diagnostykę w tym kierunku.
Należy zwrócić uwagę na prawidłową podaż białka, która może również hamować wypadania włosów – jeden z głównych objawów choroby. Warto pilnować również niskiego indeksu glikemicznego posiłków, ponieważ bardzo często w parze z Hashimoto mogą współwystępować zaburzenia gospodarki węglowodanowej. Włączenie do diety odpowiednich ilości błonnika pokarmowego może zapobiegać zaparciom, które są częstym objawem niedoczynności tarczycy.
Ograniczeniu w diecie osób z Hashimoto powinny podlegać cukry proste (np. w postaci cukierków, wafelków). Należy dodatkowo zwracać szczególną uwagę na jakość spożywanego tłuszczu. Powinniśmy wystrzegać się tłuszczów z produktów pochodzenia zwierzęcego, ponieważ są one istotnym źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych (NKT). U osób z Hashimoto jakość tłuszczu i ograniczenie NKT jest niezwykle istotne w kontekście zapobiegania chorobom krążenia.
Hashimoto w insulinooporności
Występowanie zaburzeń metabolizmu węglowodanów wykazano w chorobach tarczycy, które przebiegają zarówno z jawną nadczynnością, jak i jawną niedoczynnością. Prawidłowy metabolizm glukozy może zostać zachwiany zarówno przez deficyt, jak i nadmiar hormonów tarczycy, co prowadzi do zaburzeń gospodarki węglowodanowej. Niedoczynność tarczycy sprzyja nasileniu insulinooporności związanej z upośledzeniem zużycia glukozy w tkankach.
Na jawną niedoczynność tarczycy choruje ok. 15% pacjentów z cukrzycą typu 2, a u kolejnych 10% występuje subkliniczna niedoczynność tarczycy. Subkliniczne postaci niedoczynności tarczycy mogą prowadzić do wystąpienia nieprawidłowości w przebiegu leczenia cukrzycy pod postacią np. nieoczekiwanie występujących hipoglikemii.
W niedoczynności tarczycy obserwuje się zmniejszenie rozpadu glukozy w mięśniach i wątrobie, ograniczenie wytwarzania na nowo glukozy w wątrobie oraz ograniczenie spoczynkowego wydzielania insuliny, a także wchłaniania glukozy w jelitach. Konsekwencją tego mogą być nawracające hipoglikemie. Wykazano, że leczenie lewotyroksyną normalizuje poziom insuliny na czczo i zwiększa insulinowrażliwość.
Bibliografia
Ratajczak A. E. i wsp.: Dietary recommendations for hypothyroidism and Hashimoto’s disease. Nursing and Public Health, 2017, 7(4):305-311
Ralli M. i wsp.: Hashimoto’s thyroiditis: An update on pathogenic mechanisms, diagnostic protocols, therapeutic strategies, and potential malignant transformation. Autoimmun Rev. 2020, 19(10):102649.
Klubo-Gwiezdzinska J., Wartofsky L.: Hashimoto thyroiditis: an evidence-based guide to etiology, diagnosis and treatment. Polish Archives of Internal Medicine. 2022, 132(3):16222.
Patusiak K.: Postępowanie dietetyczne w chorobach tarczycy. Forum Zaburzeń Metabolicznych, 2017, tom 8, nr 4, 155-160
Gierach M. i wsp.: Insulinooporność a choroby tarczycy. Endokrynol Pol, 2014, 65 (1): 70-76
Sowiński J. i wsp.: Zalecenia Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego oraz Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego dotyczące diagnostyki i leczenia zaburzeń funkcji tarczycy w cukrzycy typu 1 i 2. Endokrynol Pol, 2013, 64 (1): 73-33
Agnieszka Słonina
Moją największą pasją jest gotowanie, wszystkie przepisy dla moich pacjentów wymyślam sama, co sprawia, że moje jadłospisy są niepowtarzalne i unikatowe!